Nghe nói có hơn 150.000 đền chùa ở Nhật, và chính Miyadaiku thợ mộc chuyên đã xây sửa chúng. Từ hơn 1.400 năm trước đã hình thành tổ chức thợ mộc chuyên này tại Nhật. Kongo Shigemitsu một trong những thợ mộc chuyên đền chùa được Thái tử Shotoku mời từ Bách Tế, để xây chùa Shitennoji ngôi chùa Phật giáo Nhật Bản do Triều đình xây đầu tiên, và là người sáng lập Kongo Gumi. Kể từ đó, các đền chùa trên khắp Nhật Bản có dấu bàn tay các thợ mộc chuyên, từ sửa chữa công trình lịch sử hơn 1.000 năm đến đề xuất phương án xây mới, họ đều có mặt.

Công ty nhận việc mộc chuyên đền chùa, có khắp cả nước Nhật, và Kongo Gumi có tập thể hi hữu với tên gọi “Takumikai” với 7 nhóm khoảng 100 thợ mộc chuyên.

Khi tới thăm Trạm gia công Kansai tại Osaka, bạn sẽ thấy những thợ mộc chuyên làm việc hăng say, dưới trần nhà cao không gian rộng lớn. Và thấy rằng dù công trình quy mô lớn nhưng lại ít máy móc.

Chủ tịch Kongo Gumi là ông Tone Kenichi, nói rằng “Công trình được thợ làm ra chính là ‘nhà Thần Phật ngự’ nơi tín ngưỡng, nên được xây thủ công cẩn thận có linh hồn của thợ trong từng chi tiết”. Để xây “nhà Thần Phật ngự”, ai ai cũng đều dốc hết sức, chỉ thấy gỗ trước mặt, luôn tập trung cao độ vào công trình.

Điểm đặc trưng nhất của thợ mộc chuyên là tự tay từ xử lý gỗ xẻ đến hoàn thiện để hoàn công. Một trong những kỹ thuật quan trọng nhất là kỹ thuật truyền thống “Kigumi”, ghép khít gỗ với nhau mà không dùng đinh khớp kim loại. (Về mặt pháp lý và để bổ trợ, cũng có có phần dùng khớp kim loại)

Lý do lớn nhất cho việc không dùng khớp kim loại cho mối nối là do khí hậu Nhật. Ở Nhật, mùa hè hay mưa to và bão, liên tiếp những ngày độ ẩm cao. Nếu dùng đinh khớp kim loại, v.v. thì mưa và độ ẩm có thể làm hoen gỉ gây thối gỗ, khó phục chế. Còn nếu chỉ có gỗ không thì có thể hút ẩm khi độ ẩm cao và thoát ẩm khi độ ẩm thấp, giúp công trình bền hơn so với dùng khớp kim loại. Để thích nghi với khí hậu, kỹ thuật mộc của Nhật đã tận dụng rất nhiều đặc tính của gỗ, và đã kế thừa việc làm nhà là việc cùng tồn tại với cây cối. (Trong xây dựng chung, thì niên hạn sử dụng khớp kim loại hơn niên hạn sử dụng công trình, nên khớp kim loại được dùng ở các điểm)

Ghép gỗ chia làm 2 loại chính. Một là ghép bằng “Tsugite - Khớp nối” là làm cho cột và dầm dài ra bằng cách nối thêm. Thanh gỗ này đươc đục gọt tạo khớp nối sao cho ghép khớp được với thanh gỗ kia, như chơi xếp hình. Một loại nữa là ghép bằng “Shiguchi - Mộng ghép” là cho trên 2 thanh gỗ nối vuông góc giao với nhau. Tương tự như khớp nối, các thanh gỗ cũng được đục gọt để khớp nhau.

Ghép gỗ được thực hiện bởi thợ mộc chuyên chắc chắn không xê dịch dù ngoại lực tác động. Và nhờ khe hở giữa các thanh gỗ, mà có thể phân tán các rung chấn do động đất bão gây ra. Các khớp nối và mộng ghép có trên 200 loại, được truyền thụ kế thừa từ thợ trưởng và sư phụ. Dùng cách ghép phù hợp tùy theo hình dáng thanh gỗ và mẫu công trình hoàn thiện.

Ông Kiuchi Shigeo, thợ trưởng Kiuchi Gumi Hội lành nghề cười phát biểu rằng: “Công trình của thợ mộc chuyên có hàng trăm hàng nghìn năm tuổi, họ không chỉ làm lên mà còn tính toán phục chế sau này. Không có ngành nào làm xong còn tính toán triệt để tương lai 1.000 năm sau này, thế nên để nói một lời thì thợ mộc chuyên là ‘nhóm người khác lạ’”. Chính “người khác lạ” đó, đã đem tới nền móng vững chắc những công trình hàng nghìn năm tuổi.

“Lò đào tạo thợ lành nghề Kongo Gumi” nằm trong Trạm gia công Kansai. Ở đây, truyền thụ kỹ thuật truyền thống, đào tạo người trẻ dưới 20 tuổi muốn trở thành thợ mộc chuyên. Thao tác mà họ đang say sưa đó là bào bề mặt bằng cái bào, một trong những công cụ của thợ mộc. Bào không chỉ làm mịn bề mặt của gỗ, mà còn mang lại độ sáng bóng và chống thấm nước.

Bào là kỹ thuật mộc của cả thế giới, và hầu hết thế giới bào đẩy về trước. Nhưng, thợ mộc Nhật Bản bào kéo về sau. Nhờ thế, mà không cần lực mạnh vẫn có thể bào bề mặt gỗ ở phạm vi dài mỏng. Đặt bảo vào rồi kéo một hơi thẳng tắp, vỏ bào được đẩy ra mỏng đến mức nhìn xuyên thấu, và chỉ tầm dưới 30 micron. Đến mức mỏng hơn sợi tóc. Cứ sau mỗi lần kéo bào lấy tay kiểm tra độ mịn bề mặt, và cứ thế cố gắng đến khi được sư phụ cho đạt thì thôi.

Điều mà thợ mộc chuyên “dốc sức” là việc chọn và quản lý gỗ. Khi nhận được hàng giao từ nhà cung cấp gỗ, thì sẽ bắt đầu với việc kiểm tra chất lượng thật kỹ. Ông Kiuchi nói: “Nhìn ra được gỗ khô là điểm thành bại của thợ mộc”. Gỗ mới cắt chứa nhiều nước và dễ bị nứt, cong vênh nếu cứ đem thế gia công.

Các công trình gỗ của Nhật Bản sử dụng gỗ có độ bền cao như Hinoki (Chamaecyparis obtusa), Sugi (Cryptomeria japonica) và Kusunoki (long não) , v.v.. Là các loại gỗ quen thuộc từ xưa, tới mức “Nhật Bản thư kỷ ”, một trong những cuốn sách lịch sử lâu đời nhất Nhật Bản, biên soạn năm 720, cũng ghi “cây Sugi và long não dùng cho thuyền, cây Hinoki dùng cho cung điện, và cây Maki dùng làm quan tài”.

Kongo Gumi sử dụng gỗ chủ yếu là cây Hinoki ở núi Yoshino, Nara. Có đặc điểm thẳng dễ gia công giữa ít biến dạng.Và chỉ sử dụng những gỗ đạt kiểm tra, về thớ (hoa văn trên bề mặt gỗ), màu sắc, và không bị xoắn cong.

Cuối cùng, tại chỗ làm mà ông Tone và ông Kiuchi dẫn tới, có treo câu niệm phật “Nam Mô A Di Đà Phật”. Nhìn kỹ thì thấy trong chữ đó là các công cụ thợ mộc sử dụng như đục, búa, cưa tay, v.v.. Dòng chữ này nghe nói do Thái tử Shotoku làm nên. Ông Kiuchi phát biểu “Chặt một cây sống là ‘sát sinh’, thế nên trong sự suôn sẻ công trình có tính phật của công cụ”. Có thể nói, đặc điểm nổi bật của thợ mộc Nhật Bản là từ xưa đã cùng tồn tại với cây cối, làm nhà sẽ không quên ơn cây cối.

Chắc cũng nhiều người tự hỏi “Tại sao công trình nhà gỗ lại có tuổi thọ dài tại Nhật, nơi nóng ẩm mưa nhiều?” Công trình nhà gỗ Nhật Bản quá 100 năm, 1.000 năm được phục chế vẫn tồn tại, là nhờ tay nghề và bề dày kinh nghiệm của các thợ mộc Nhật Bản, thực hiện các phục chế sao cho công trình chống chịu được mưa gió ẩm ướt.

Công trình nhà gỗ cũng có đặc điểm như cách nhiệt tốt, có thể hút thót ẩm. Và thêm ưu điểm là hút trữ CO2. Nên có thể góp phần ngăn ngừa sự nóng lên toàn cầu - vấn đề môi trường của thế giới. Vậy, kỹ thuật công trình nhà gỗ Nhật Bản kết tinh trí tuệ thợ mộc và sự thân thiện với môi trường chắc chắn sẽ là cú hích cho thế giới.