Chùa “Daitokuji” mở cuối thời Kamakura ở vùng Murasakino Rakuhoku Kyoto, là ngôi chùa chính, tông Daitokuji thuộc tông Lâm Tế trong Thiền Tông. “Daijiin” là chùa lớn trong quần thể đó. Ẩn mình phía sau chính đường, thường không mở cửa cho công chúng, là phòng trà “Ton-an” xây theo phong cách Sukiya. Quán nghe nói khoảng đầu thời Chiêu hòa được di dời vào chùa “Daijiin”, còn xưa xây vào thời Edo.

Phòng trà thường rộng 4 chiếu rưỡi, có cửa ra vào “Nijiri-guchi”, khách được mời sẽ cúi xuống khi qua cửa, có khu trang trí “Toko”, đặt hoa, treo thư pháp, v.v., phía tường có cửa sổ “Renji-mado”, “Shitaji-mado”, không chỉ để tạo sáng mà còn thể hiện thẩm mỹ thiết kế, mọi bố trí chỉ có ở phòng trà. Ở đây sử dụng nhiều vật liệu tự nhiên như đất, gỗ, v.v., hòa quyện thiên nhiên. Đặc điểm đó của phòng trà chính là tượng trưng cho phong cách Sukiya.

Nói đến phòng trà sẽ nói đến phong cách Sukiya, vậy nguồn gốc của từ Sukiya là gì. Chúng tôi đã đem câu hỏi tới ông Inaida Masayuki thuộc công ty “Yamanaka Komuten” thành lập tại Kyoto vào thời kỳ Minh Trị, làm công trình chùa “Daitokuji”.

Theo ông Inaida, “từ ‘Suki’ trong Sukiya có thể được viết bằng nhiều chữ hán khác nhau như: ‘好き(thích)’, ‘数寄 (phong lưu)’ và ‘空き (rỗng)’”. Vào thời Azuchi-Momoyama, người thích trà xây phòng trà theo “ý thích - suki” mà không bị ràng buộc bởi tiền lệ, nên tên gọi Sukiya cho phòng trà bắt đầu từ đó. Và những người thích trà đạo, thơ waka, v.v. được gọi là “người phong lưu - ‘suki’ sha”, thế nên cũng có ý là họ đã làm phòng trà theo như ý mình. Còn về từ “rỗng - suki” có thuyết rằng: phần nào chưa hoàn thành không hoàn hảo là từ “rỗng - suki” này. Các bố trí cột, chọn giấy gián tường, v.v. và hoa đặt ở không gian trang trí Tokonoma khác nhau thì sẽ có thẩm mỹ căn phòng khác nhau. Ông Inaida nói: “Chưa hoàn thành nên dĩ nhiên không phải chỉ duy nhất 1 kiểu hoàn thành, và phòng trà phong cách Sukiya này chính là cơ hội 1 lần là mãi mãi”. Thật thú vị khi thấy rằng Sukiya là từ chỉ phong cách kiến trúc, phóng khoáng tự do không bó buộc.

Khi đã gỡ được khúc mắc về từ Sukiya, giờ hãy cùng tìm hiểu về đặc điểm phong cách Sukiya.

Trước hết, là sự hài hòa với thiên nhiên. Phong cách Sukiya thường dùng các vật liệu tự nhiên đại diện như dùng gỗ Sugi (Cryptomeria japonica), Hinoki (Chamaecyparis obtusa), tre, v.v.. Trong cách sử dụng đó cũng có đặc trưng như: với các cột trụ thông thường hay được bóc vỏ xẻ vuông, nhưng với phong cách Sukiya làm phòng trà thì không hiếm để bắt gặp việc sử dụng vật liệu để tròn nguyên vỏ.

Dù mất thời gian công sức để chế biến lắp ghép thi công, nhưng lý do vẫn sử dụng cột trụ tròn và cột trụ “Menkawa-bashira” là để tận dụng tối đa đặc tính của gỗ, thế nên khi ở trong phòng bạn vẫn có được cảm giác như ở giữa thiên nhiên. Và, đương nhiên công trình đẹp khi mới hoàn công, ở những công trình này bạn còn có thể tận hưởng nét đẹp tự nhiên sau năm tháng. Thời gian càng trôi, công trình sẽ càng cho bạn thấy những thể hiện mới mẻ.

Một trong những đặc điểm của phòng trà theo phong cách Sukiya là “trần đan Ajiro”, sử dụng gỗ Sugi, Hinoki, tre, v.v. được chẻ mỏng rồi đan thành tấm làm trần cho phòng trà. Việc kết hợp vật liệu sử dụng này và các hoa văn đan được như “yabane-gara (mũi tên)”, “kagome-gara (mắt cáo)”, “kikko-gara (mai rùa)” và “ichimatsu-gara (ô vuông)” thể hiện nhiều điều muốn nói trong thiết kế.

Đơn giản tinh gọn cũng là đặc điểm trong phong cách Sukiya. Chúng tôi đã ấn tượng với lời nói của ông Inaida “Giản lược không phô, nhưng khi nhìn kỹ thì thấy kì công. Người xây ý cũng muốn nói là: mọi người có để ý thấy không ạ?”. Kyoto, nơi ưa thích những thứ tinh tế, cột trụ của phòng trà rất mảnh mai và cửa trượt shoji hầu như cũng được đan dày bởi thanh gỗ cực mỏng. Dù là có đơn giản nhưng thực tế là cảm nhận được chất Kyoto tôi luyện trong đó.

Phong cách Sukiya, khác với xây nhà ở thông thường và cũng khác với xây đền chùa, cần phải có kỹ thuật thi công đặc biệt. Tại xưởng công ty “Yamanaka Komuten”, ông Nishiyama thợ mộc Sukiya - thợ chuyên phong cách Sukiya đang chế biến các khúc gỗ từ “Kitayama Sugi”, một loại cây nổi tiếng ở Kyoto, thành cột trụ “Menkawa-bashira” cho phòng trà. Chúng ta hãy cùng xem quang cảnh làm việc.

Ông Nishiyama làm thợ mộc được khoảng 25 năm. Trong đó khoảng 10 năm, chuyên làm phòng trà, v.v. phong cách Sukiya.

Đầu tiên, sẽ đem cạo thô khúc gỗ bằng “Chona”, công cụ giống như cây rìu, tiếp theo sẽ làm nhẵn bề mặt bằng một số cái bào. “Do làm cột trụ ‘Menkawa-bashira’ sẽ để lại vỏ ở 4 góc, nên phải để ý không cạo hết các góc, phải kiểm tra cẩn thận góc các mặt kề nhau có bị vuông không. So với làm cột vuông thì mất công hơn”.

Nếu dùng đá tự nhiên làm nền móng cho thanh cột trụ, thì sẽ mất công hơn nữa. Vì đá có bề mặt cong, phải căn chỉnh sao cho mặt tiếp xúc của đá và cột trụ khớp nhau để cột trụ được thẳng vuông góc. Cứ lặp đi lặp lại việc đẽo gọt cột để khớp với bề mặt lồi lõm của đá như kiểu vô thức đến khi nào được thì thôi. Công việc của thợ mộc Sukiya yêu cầu sự bền bỉ từ các công đoạn, và kỹ thuật cao cũng như sự khéo léo.

Như ông Nishiyama phát biểu: “Thợ mộc được phân thành nhiều loại, và thợ mộc Sukiya có lẽ có đặc trưng là xử lý chủ yếu gỗ tròn”, đúng là tại xưởng “Yamanaka Komuten” có xếp rất nhiều loại gỗ tròn. Và một trong những công việc quan trọng của thợ mộc Sukiya cũng là việc xử lý những vật liệu gỗ đó sao cho vẫn giữ được đặc tính vốn có. “Mỗi cây gỗ có một tố chất khác nhau. Tùy vào địa điểm đặt mà sẽ thấy đẹp hoặc phát huy được điểm tốt hay không. Nên tôi cũng suy nghĩ tính toán độ phù hợp địa điểm sử dụng với gỗ”.

Xây phòng trà cần có sự góp sức của nhiều thợ khác nhau, ngoài thợ mộc Sukiya, có thợ hồ sơn tường, thợ làm cửa ra vào; cửa trượt giấy shoji; cửa trượt fusuma. Trong đó, thợ mộc Sukiya đóng vai trò cơ cấu tổ chức đội thợ để biến suy nghĩ mong muốn của chủ đầu tư thành hình thù vóc dáng. Nên cần phải có bề dày kiến thức và kinh nghiệm. Nghe nói khu vực có số lượng thợ mộc Sukiya lớn nhất Nhật Bản là Kyoto. Và hình như cũng có người trẻ tuổi tới gõ cửa “Yamanaka Komuten” với mong muốn trở thành thợ mộc xây phòng trà, v.v. theo phong cách Sukiya.

Trà đạo hiện không chỉ dừng chân ở Nhật Bản mà còn lan tỏa ra các nước trên thế giới. Cùng với văn hóa về trà, phong cách kiến trúc truyền thống Nhật Bản - phong cách Sukiya mà ta thấy ở phòng trà, cũng vượt biển khơi, tạo dấu ấn là một trong những sức hấp dẫn văn hóa Nhật Bản.

Phong cách Sukiya đưa thiên nhiên vào phòng bằng cách tận dụng tốt các vật liệu tự nhiên. Thợ mộc Sukiya, xử lý cẩn thận vật liệu gỗ sẵn có xung quanh, tận dụng tối đa đặc tính gỗ. Trong cách mà người Nhật giao thiệp với cây cối với bề dày lịch sử, thì ở đó bạn sẽ tìm thấy gợi ý để cùng tồn tại với thiên nhiên. Chúng tôi tin rằng cùng với tay nghề người thợ, văn hóa gỗ của Nhật Bản sẽ được kế thừa, và sẽ tiếp tục phát triển trong tương lai.